woensdag 18 februari 2015

Gerrit Achterberg en Marcel van Eeden (Recensie)

MARCEL VAN EEDEN TEKENT ACHTERBERGS ‘ANTI-MATERIE’ 

‘De tijd dat je dood zult zijn ligt voor je, die is nog onbepaald, maar er is ook een tijd dat je dood was. De tijd voor je geboorte. En die tijd van je dood, dat deel van je min-ik, van je anti-ik kun je nu al beschrijven’. Deze uitspraak van de Haagse kunstenaar Marcel van Eeden is geciteerd in Beursberichten, de krant die verscheen ter gelegenheid van de Beurs van kleine uitgevers in Paradiso op 8 december 2013. Van Eedens werk wordt dan ook gedomineerd door tekeningen  van situaties van vóór zijn geboortejaar 1965. Hij werkt vooral aan de hand van foto’s uit boeken en tijdschriften. ‘Min-ik’ is een direct citaat uit het gedicht ‘Anti-materie’ van Gerrit Achterberg (1905-1962). Het is diens laatste gedicht, voltooid op eerste kerstdag 1961, minder dan een maand voor zijn dood. Een ‘ik’ keert hierin terug naar zijn oude huurkamer. Alles is nog intact en er zijn afdrukken van zijn aanwezigheid en die van een vrouw:  ‘wasem mijner hand’, in ‘het vloertapijt een dameshak’. Het leest als sporenonderzoek op een plaats delict die verzegeld is geweest. De ‘ik’ herbeleeft dan een moment van vroeger, de spanning loopt op: ‘Hoog op de tenen gaat een spoor / tussen de kamerdingen door.’ Een vrouw, een ‘u’ duikt op. Een ‘min-ik’, kennelijk de persoon die ‘ik’ vroeger was, wilde ‘naar de slaapvertrekken gaan’ en ‘u’ vragen ‘of het licht / uit kan, de antichambre dicht’.  In een schemergebied tussen dood en erotiek, tussen ‘ik’, ‘min-ik’ en ‘u’ blijft een ontknoping ongenoemd en breekt de tekst af. De Statenhofpers drukt dit dubbelzinnige gedicht van 53 versregels af naast Duitse en Engelse vertalingen: drie kolommen op één blad naast elkaar. Marcel van Eeden leverde met potlood en negro stift vijf tekeningen, zwart-wit met nuances van gitzwart tot grijs, die eerder als interpretaties van Achterbergs wereld overkomen dan als directe illustraties bij de tekst. Het zijn aan stills van oude speelfilms herinnerende beelden van een schemerachtige kamer die de radiosfeer van de jaren vijftig oproepen: sober maar ook mysterieus. Een man en vrouw zien we van opzij en vanachter: onpeilbare schimmen wier relatie net als in Achterbergs gedicht onduidelijk is. Anti-materie is een bijzonder kunstenaarsboek waarin de drievoudige tekst en de illustraties zijn gedrukt op een breed albumformaat, met veel wit. De titel van Achterbergs gedicht over het tegendeel van materie is toepasselijk niet op het kale donkergrijze kartonnen omslag gedrukt maar er zonder eigen kleur in geperst en daarmee uitgespaard. Zo ontstond ook een ‘anti-titel’ en blijven vorm en inhoud één.

Jan Paul Hinrichs


Gerrit Achterberg & Marcel van Eeden, Anti-materie. Antimaterie. Anti-matter. Den Haag: Bureau Claxon & Statenhofpers, 2013. [13 ongenummerde bl.]. 120 ex. € 125 (zie voorgaand stukje voor besteladres).

Eerder verschenen in De Parelduiker 19 (2014), nr. 2, pp. 71-72 (als onderdeel van de rubriek ‘Schoon & haaks’).